گودی و قوس زیاد کف پا؛ علت، علائم و درمان

قسمت وسط کف پا به سمت بالا متمایل می‌شود تا قوس پا را تشکیل دهد. مقدار قوس کف پا از فردبه‌فرد متفاوت است. گودی کف پا که از حالت طبيعی بیشتر است گودی و قوس و شدید کف پا می‌نامند. این قوس زیاد در هنگام راه رفتن یا ایستادن وزن زیادی را بر روی قسمت توپ و پاشنه پا ایجاد می‌کند که باعث درد و ناراحتی می‌شود. کنترل گودی و قوس شدید کف پا بستگی به نوع بیماری، سرعت پیشرفت و همچنین شدت علائم دارد. خطر پیشرفت در دوران کودکی را می‌توان با درمان مناسب کاهش داد.

انواع قوس کف پا

قوس طبیعی کف پا می‌تواند به دو دسته زیر تقسیم شود: سفت و انعطاف‌پذیر.

•  ناهنجاری نوع سفت قوس و گودی شدید کف پا وضعیتی است که بیمار چه در حالت نشسته یا ایستاده تقریباً قوس مشابهی را می‌بیند. در مقایسه با نوع گودی انعطاف‌پذیرتر، قوس سفت کف پا جاذب فشار قوی نیست. از آنجا که قوس سفت کف پا تقریباً حرکت مفصلی متقارن (مفصل درست زیر مفصل مچ پا) بسیار کمی دارد، فشار پاشنه هنگام حرکت گرفته نمی‌شود و می‌تواند منجر به مشکلاتی مانند درد مچ پا، درد زانو، درد لگن، سندرم ایلیوتیبیال باند شود.
•  قوس و گودی انعطاف‌پذیر شدید کف پا نوعی است که هنگامی‌که فرد وزنی بر روی پا قرار ندهد گودی زیاد است اما زمانی که فرد گام برمی‌دارد، قوس تا حدودی کاهش می‌یابد. هر دو نوع ناهنجاری می‌تواند مشکلات خاصی مانند درد ستون و رگ به رگ شدن مچ پا را تشدید کند.

علل گودی کف پا

شایع‌ترین علت قوس و گودی شدید کف پا در کودکان بیماری عصبی یا عضلانی است. کف پای گود معمولاً در هنگام تولد وجود ندارد بلکه در 10 سال اول زندگی به‌ آرامی پیشرفت می‌کند. شایع‌ترین علل قوس و گودی شدید کف پا عبارت‌اند از:

•  بیماری شارکو ماری توث (CMT)
•  اسپینا بیفیدا
•  فلج اطفال
•  دیستروفی عضلانی
•  آسیب اعصاب پاها یا نخاع
•  صدمه به عضلات پا

قوس و گودی شدید کف پا ممکن است یک اختلال ساختاری ارثی باشد.

علائم

هنگامی که فردی با قوس و گودی شدید کف پا ایستاده است، قسمت وسط کف پا از زمین بالاتر از حد طبیعی به نظر می‌رسد. پاشنه و انگشتان پا نیز ممکن است به سمت داخل کشیده شوند. بعضی از افراد مبتلابه قوس و گودی شدید دچار انگشت چنگالی نیز هستند. اگرچه مشخص‌ترین مشخصه در مورد این ناهنجاری معمولاً قوس زیاد کف پا است اما دفورمیتی های دیگری نیز در شکل پا ظاهر می‌شوند مثلاً در تمام پاهای دارای قوس و گودی شدید، قسمت جلویی پا به سمت پایین کشیده شده است که انگشت شست پا بیشتر از انگشتان دیگر به سمت پایین خمیده است. نتیجه این اتفاق افزایش قوس به سمت بالا و هدایت پاشنه پا به سمت بیرونی پا است. در بعضی از افراد مبتلا به قوس و گودی شدید کف پا که دارای عضلات ساق ضعیف هستند، پاشنه به سمت پایین هم کشیده می‌شود و باعث افزایش قوس می‌شود. در افرادی که تاندون‌های آشیلشان منقبض می‌شود، پاشنه به سمت بالا کشیده می‌شود که فشار را روی مچ پا و توپ پا افزایش می‌دهد. همان‌طور که گفته شد در برخی افراد دارای قوس و گودی شدید کف پا ممکن است به دلیل چرخش سایر قسمت‌های پا، پاشنه پا نیز به سمت داخل بچرخد. در ابتدا ممکن است پاشنه چرخیده شده انعطاف‌پذیر باشد اما با گذشت زمان بافت‌ها و مفاصل می‌توانند سفت شوند و پاشنه شیب ممکن است ثابت بماند.
علاوه بر قوس قابل‌مشاهده در کف پا علائم دیگر عبارت‌اند از:

•  ایجاد میخچه بر روی توپ، پاشنه یا اطراف پا
•  انگشتان خمیده یا انگشت چنگالی
•  درد هنگام ایستادن یا راه رفتن
•  رگ به رگ شدن مچ پا

تشخیص گودی کف پا

تشخیص گودی کف پا و قوس شدید کف پا شامل موارد زیر است:

•  بررسی سابقه خانوادگی بیمار
•  معاینه کامل پا برای بررسی قوس کف پا، میخچه، انگشت چنگالی
•  تست قدرت عضلانی پا، ساق، مچ و انگشتان
•  مشاهده الگو و هماهنگی راه رفتن بیمار
•  اشعه ایکس
•  آزمایش‌های دیگر ممکن است شامل الکترومیوگرافی و بررسی سرعت هدایت عصبی،
  آزمایش خون و ام آر آی ستون فقرات و مغز باشد.

دانستن علت اصلی گودی و قوس شدید کف پا بسیار مهم است زیرا اگر علت اختلالات عصبی باشد ممکن است اختلال به‌طور مداوم شدیدتر شود اما اگر علت گودی اختلالات عصبی نباشد معمولاً قوس کف پا تغییر نمی‌کند.

کفی طبی مناسب

هدف از استفاده از کفی طبی مناسب در موارد گودی کف پا توزیع وزن بدن در سراسر پا و همچنین کاهش فشار روی پاشنه پا و کف پا است. با یکنواختی توزیع وزن بدن، پا قادر است عملکرد معمول خود را داشته باشد و بیشتر مشکلات ذکرشده کاهش می‌یابند و یا حتی رفع می‌شوند. در بسیاری از موارد کفی طبی برای حمایت مناسب از قوس ضروری است.

کفش مناسب

انتخاب کفش مناسب بستگی به نوع گودی و قوس کف پا و علت مشکل دارد. در گودی کف پا به کفش‌هایی نیاز است که کاملاً اندازه پا باشند و فضای کافی به پا بدهند. بسیاری از پاهای مبتلا به گودی شدید کف پا دارای برآمدگی روی پا هستند و زبانه و بندهای کفش می‌تواند باعث درد و ناراحتی پا شوند. کفش‌های دارای سرپنجه ساخته‌شده از مواد نرم و دارای ارتفاع سرپنجه مناسب هم مفید هستند زیرا افراد دچار افزایش گودی کف پا غالباً به انگشت چکشی مبتلا می‌شوند. ازآنجایی‌که گودی و قوس کف پا باعث فشار اضافی بر روی سر استخوان متاتارس می‌شود، از پد مخصوص متاتارس برای کاهش فشار روی استخوان متاتارس استفاده می‌شود که نباید از آن غفلت شود.

استفاده از بریس

وسایل ارتوقی خاص و حمایتگر قوس به جذب ضربه و فشار کمک می‌کنند. استفاده از بریس باعث تقویت مچ پا و حمایت بیشتر از پا می‌شود.

جراحی

در موارد بسیار شدید، به‌ خصوص زمانی که علت گودی اختلالات عصبی باشد، تلاش برای کاهش قوس ضروری است. خطرات عمل جراحی باید با مزایای بالقوه آن مقایسه شود.

•  رهایی بافت نرم مانند تاندون آشیل و رفع خار پاشنه
•  برش استخوان به‌منظور كاهش ارتفاع پاشنه يا كم كردن متاتارس
•  روش ثابت کردن استخوان آرتروز که در آن مفصل پشت پا در يک موقعيت خاص ثابت می‌شود.