صافی کف پا در کودکان و بزرگسالان؛ علت و درمان

تاریخ ۲۴ آبان ۱۴۰۲

صافی کف پا یک اختلال پیچیده است که می‌تواند به صورت مختلفی ظاهر شود و علائم متنوعی از بدشکلی و ناتوانی را به همراه داشته باشد. وجود چند نوع صافی کف پا باعث شده است که همه آن‌ها دارای یک ویژگی مشترک باشند، یعنی افتادگی نسبی یا کلی قوس کف پا. علاوه بر این، مشکلات صافی کف پا شامل انحراف شست پا نیز هستند، که در این حالت شست‌ها و قسمت جلویی پا به سمت خارج تمایل دارند. همچنین، پاشنه پا به سمت بیرون کج می‌شود و قوزک پا به داخل پیچانده می‌شود. تاندون آشیل نیز ممکن است سفت و خشک شود که این موضوع می‌تواند باعث شود پاشنه پا هنگام راه رفتن زودتر بلند شود و مشکل را بدتر کند. همچنین، صافی کف پا می‌تواند باعث بروز پینه‌ی پا انگشت چکمشی نیز شود.

انواع صافی کف پا

سه نوع مختلف از کف پای صاف وجود دارد. دانستن اینکه یک بیمار به کدام نوع دچار است به پزشک کمک می‌کند تا در مورد لزوم درمان آن و نیز نوع مناسبی از درمان تصمیم‌گیری کند.

• کف پای صاف انعطاف‌پذیر: تقریباً همه کودکانی که کف پای صاف دارند دچار نوع انعطاف‌پذیر، یا تحرک بیش‌ازحد هستند. این وضعیت دردناک نیست و باعث بروز هیچ ناتوانی نمی‌شود و به درمان نیازی ندارد. و همیشه هر دو پا دچار آن می‌شوند.
• کف پای صافی انعطاف‌پذیر با تاندون آشیل کوتاه به‌ندرت در اطفال اتفاق می‌افتد. این مشکل در هر دو پا بروز می‌کند و ممکن است باعث درد و ناتوانی گردد.
• کف پای صاف انعطاف‌ناپذیر کمیاب‌ترین نوع می‌باشد. این نوع صافی کف پا اکثر اوقات در افرادی مشاهده می‌شود که استخوان‌های کف پای آن‌ها دچار مشکل می‌باشد یا اتصال غیرطبیعی دو استخوان پشت پا.

علت‌ها

• کف پای صاف می‌تواند به خاطر نوع شکل‌گیری کف پا باشد، یک حالت غیرطبیعی که از بدو تولد بروز می‌کند. کف پای صاف می‌تواند ارثی باشد، درست همانند ویژگی‌های فیزیکی دیگری که از والدینمان به ارث می‌بریم.
• کودکان معمولاً در سنین بسیار پایین کف پای صافی دارند. قوس پاها تنها هنگامی‌که بزرگ‌تر می‌شوند در حالت ایستاده مشخص می‌شوند (اگرچه کف پای یک کودک گاهی می‌تواند وقتی کودک روی نوک پای خود می‌ایستد دیده شود).

دلایل دیگر صافی کف پا عبارت‌اند از:

• آسیب‌دیدگی، التهاب یا پارگی تاندون‌ها (خصوصاً تاندون تیبیا خلفی)
• کشش تدریجی تاندون تیبیای خلفی (خصوصاً در زنان بالای 40 سال. پوشیدن کفش پاشنه‌بلند برای مدتی طولانی می‌تواند در بروز این مشکل نقش داشته باشد.)
• آسیب به استخوان‌های کف پا یا قوزک پا
• بیماری‌هایی که به مفاصل و بافت‌های نرم آسیب وارد می‌کند، ازجمله آرتروزها.
• برخی بیماری‌ها که اعصاب را تحت تأثیر قرار می‌دهند مانند فلج مغزی، بیماری پارکینسون و دیسروفی عضلانی که در آن عضلات در طول زمان ضعیف‌تر و خشک‌تر می‌شوند.

عوامل خطر

احتمال داشتن کف پای صاف در برخی شرایط بیشتر می‌باشد:

• چاقی: اضافه‌وزن فشار بیشتری را روی تاندون‌هایی که قوس پا را نگه می‌دارند وارد می‌کنند و احتمال افتادگی آن‌ها بیشتر خواهد بود.
• فشارخون بالا: این بیماری ممکن است روی خون‌رسانی به تاندون‌های کف پا تأثیر داشته باشد.
• دیابت: این بیماری بر اعصاب موجود در کف پا تأثیرگذار است و می‌تواند منجر به ضعف تاندون‌های پا گردد.
• بارداری: ترکیبی از اضافه‌وزن و عوارض هورمون‌های بارداری که رباط‌های نگه‌دارنده‌ی پا را نرم می‌کنند
• آرتروز رماتیسمی: این بیماری ممکن است تاندون‌ها یا مفاصل را ضعیف کند.
• دویدن بسیار طولانی (کشش تاندون تیبیای خلفی)
• بالا رفتن سن: فرسودگی و کشش تاندون‌ها با افزایش سن بیشتر خواهد شد.

تحقیقات نشان داده‌اند که در برخی افراد احتمال آسیب‌دیدگی تاندون به خاطر دارا بودن یک آنزیم بخصوص وجود دارد، پروتئینی که می‌تواند مستقیماً به تاندون آسیب وارد کند.

علائم

علائمی که ممکن است در برخی افراد دچار صافی کف پای انعطاف‌پذیر بروز کنند عبارت‌اند از:

• درد در پاشنه، قوس، قوزک یا کل طول کف پا
• پیچ خوردن روبه‌داخل قوزک پا
• درد و خستگی کلی در کف یا کل پا
• درد پایین کمر، باسن یا زانودرد

مشکلات

• مشکل اصلی این است که وقتی صافی کف پا بدتر می‌شود، حالت راه رفتن فرد تغییر می‌کند. این مشکل همراه با از دست دادن توانایی کف پا در ایجاد تعادل درحرکت و بلند شدن آن می‌تواند به‌تدریج منجر به احساس درد بیشتر تا پاها و در کمر گردد.
• تغییر حالت در راه رفتن و قرار دادن کف پا همچنین منجر به مشکلات و اختلالاتی در کف پا می‌شود ازجمله پینه پا، میخچه، انگشت چکشی و تاول
• کاهش یا عدم جذب فشار ضربه توسط کف پا در ورزشکاران می‌تواند به این معنا باشد که فشار ضربه بیشتر به سمت پاها انتقال می‌یابد. درنتیجه احتمال آسیب‌های ورزشی که براثر استفاده بیش‌ازحد حاصل می‌شود مانند شاید اسپلینت (شکستگی‌های استرسی ساق پا)، بیشتر خواهد بود.

تشخیص

به طور کلی، پزشک می‌تواند با مشاهده کف پاها در حالت ایستاده یا هنگام راه رفتن، این مشکل را تشخیص دهد. اگر تغییرات اخیراً در بیمار رخ داده باشد، پزشک علت آن را بررسی خواهد کرد. تشخیص این علت‌ها شامل معاینه تاندون‌ها و مشاهده حالت راه رفتن بیمار است. همچنین، انجام رادیولوژی یا تصویربرداری ام آر آی از بخشی یا قسمتی از کف پای بیمار نیز می‌تواند در تشخیص این مشکل مفید باشد. بیمار نیز می‌تواند با مشاهده رد پای خیس خود و توجه به اتصال کف پا با زمین در حالت ایستاده، این مشکل را در خود تشخیص دهد. اگر بیمار شست پای خود را تا جایی که ممکن است به عقب بکشد و قوس کف پایش مشخص نباشد، احتمالاً کف پایش هنگام راه رفتن یا دویدن به داخل خم می‌شود.

درمان

اگر بیمار علائم صافی کف انعطاف‌پذیر دارد، پزشک ممکن است روش‌های درمانی غیر جراحی را توصیه می‌کند، این روش‌های عبارت‌اند از:

• تغییر در کارها و فعالیت‌ها: کم کردن فعالیت‌هایی که باعث بروز درد می‌شوند و اجتناب از راه رفتن و ایستادن طولانی‌مدت تا قوس کف پاهای او استراحت کنند.
• کاهش وزن: اگر بیمار اضافه‌وزن داشته باشد سعی کند وزن خود را کاهش دهد. واردکردن وزن زیاد روی قوس پاها ممکن است علائم را بدتر کند.
• بی‌حرکت نگه داشتن: در برخی موارد ممکن است لازم باشد که بیمار از عصا برای راه رفتن استفاده کند یا از حرکاتی که مجبور به تحمل وزن شود اجتناب کند.
• داروها: داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی, ازجمله ایبوپروفن، کمک به کاهش درد و التهاب می‌کنند.

وسایل ارتزی

پزشک متخصص پا می‌تواند به بیمار کفی‌های طبی برای استفاده در کفش توصیه کند. این کفی‌ها به‌طور خاص برای بیمار ساخته می‌شوند و هدف آن‌ها حفظ قوس پا و بهبود عملکرد آن است. این وسایل ارتزی سفارشی درون کفش بیمار قرار می‌گیرند و ساختار کف پا را حفظ می‌کنند. انتخاب مناسبی از ارتزها بسیار مهم است و باید با پاهای بیمار سازگار باشد. اگر بیمار به درستی از این وسایل استفاده نکند، ممکن است مشکلات بیشتری ایجاد شود به جای بهبود. استفاده نادرست از این وسایل می‌تواند تأثیر منفی بر راه رفتن و تعادل ساختاری بیمار داشته باشد و مشکلات مختلفی را به وجود آورد.

تغییر و تعویض کفش

پوشیدن کفشی که قوس کف پا را نگه دارد برای کسانی که کف پای صافی دارند حائز اهمیت است. بهترین کفش برای کف پای صاف مطمئناً کفش‌هایی هستند که تکیه‌گاه خوبی برای قوس پا دارند. در صورت عدم استفاده از این کفش‌ها، افتادگی قوس پای این افراد ادامه می‌یابد تا آنجایی که کامل به کف زمین بچسبد. کشیدگی تاندون‌ها و رباط‌ها ادامه می‌یابد تا آنجایی که باعث بروز دردی غیرقابل‌تحمل در پاها شود. برخی از کفش‌ها، خصوصاً کفش‌های رسمی و مجلسی مردانه و کفش‌های پاشنه‌ بلند زنانه هیچ قوسی در کفی‌شان ندارند. این نوع کفش‌ها مناسب افراد دچار کف پای صاف نیستند. معمولاً کفش‌های وزرشی مخصوص دویدن بهترین نوع کفش برای صافی کف پا هستند زیرا در مقایسه با کفش‌های معمولی تکیه‌گاه بهتری برای کف دارند.

وسایل ارتزی قوزک پا

پزشک متخصص پا ممکن است استفاده از بریس های پیشرفته را برای اصلاح حالت راه رفتن بیمار و قرار دادن تکیه‌گاهی برای کف پای او توصیه کند. یک ارتز قوزک و کف پا عبارت است از ارتز یا بریسی که دور قوزک و بخش کوچکی از پا قرار می‌گیرد. این ارتزها به شکل L هستند و کاربرد بسیار زیادی برای پا و کف پا دارند. این ارتز ممکن است از جنس فلز، پلاستیک، چرم، منسوجات مصنوعی یا هر ترکیب دیگری باشند.

درمان فیزیکی

اولتراسوند تراپی یا درمان‌های فیزیکی دیگر ازجمله تمرینات کششی ممکن است برای بهبودی موقتی درد ناشی از آن مورداستفاده قرار بگیرند. متخصص پا توصیه‌های لازم را برای ورزش دادن و کشش مناسب کف پا و پا به بیمار می‌دهد. حرکت دادن مداوم مفاصل می‌تواند عملکرد پا را بهبود ببخشد. یکی از این تمرینات شامل این دستورالعمل می‌باشد:
پاشنه‌ها را بالا نگه‌دارید تا به استحکام و مقاومت عضلات پایین پا که قوس کف پا را نگه می‌دارند، کمک کند. این تمرین را می‌توان در حالات مختلفی انجام داد. در تصویر بالا این تمرین با ایستادن روی هر دوپا انجام می‌گیرد، درحالی‌که دست‌ها برای تعادل روی دیوار تکیه داده می‌شوند. تمرکز بیشتر باید روی بلند کردن پاشنه‌های پا از زمین تا حد ممکن باشد درحالی‌که شست پا به روی زمین فشار داده می‌شوند.

جراحی

در برخی بیماران که درد آن‌ها با سایر روش‌های درمانی به‌خوبی برطرف نشده است، پزشک ممکن است روش جراحی را مدنظر قرار دهد. روش‌های جراحی بسیاری برای اصلاح صافی کف پای انعطاف‌ناپذیر وجود داشته باشند و ممکن است به یک روش یا ترکیبی از چند روش برای برطرف شدن علائم و بهبود عملکرد پا نیاز باشد. در انتخاب یک روش یا ترکیبی از چند روش برای بیمارانی با شرایط خاص، جراح پا میزان و شدت مشکل بیمار را که بر اساس یافته‌های عکس رادیولوژی به‌دست‌آمده‌اند، فعالیت او و عواملی دیگر در نظرخواهی گرفت. طول مدت بهبودی پس از جراحی، بسته به نوع جراحی یا جراحی‌های انجام‌گرفته، متغیر خواهد بود.